एक चालीस की बिग नथिंग

सुदैवाने म्हणा की दुर्दैवाने पण देजावू प्रकाराशी माझा 'ऐकून माहिती असणे' याच्या पलिकडे कधी संबंध आला नाही. म्हणजे अनुभव वगैरे कधीच नाही. पण परवा 'बिग नथिंग' बघताना ती देजावू वाली जाणीव मला शब्दशः झाली. हे सगळं कुठेतरी पाहिल्यासारखं वाटत होतं. तो अंधार, ती मारामारी, ती धावपळ, ते एकामागोमाग बसणारे धक्के, उलगडणारी रहस्यं, पडणारी नवीन कोडी अशी नुसती भाऊगर्दी झाली होती सगळी. हे सगळं चालू असतानाच मेंदूच्या अर्काईव्ह (ज्याला वर्डप्रेस 'आर्चिव्ह' म्हणतं तेच) मध्ये थोडी धक्काबुक्की होऊन छोटे देओल साहेब चालताना दिसले एकदम. आणि मग एकदम खट्टाक प्रकाश पडला डोक्यात. हे तर तेच एक चाळीसची शेवटची लोकल चुकल्यावर शिव्या घालत प्लॅटफॉर्मवरून हिंडणारे देओल साहेब होते. अंधारही तसाच होता. चित्रपटाच्या सुरुवातीची स्वगत म्हणायची पद्धतही तशीच. फक्त दोन्ही चित्रपटांच्या शेवटांमध्ये फरक असल्याने प्रत्यक्ष स्वगत वेगळं आहे इतकंच. पण परिणाम तोच. गुन्हेगारी चित्रपट असूनही वेळोवेळी प्रकटणारा विनोद हेही या दोघांमधलं एक प्रमुख साम्यस्थळ.

थांबा एक मिनिट. ही एवढी निरर्थक बडबड वाचल्यावर कोणाला वाटेल की मी असं म्हणतोय की 'एक चालीस की लास्ट लोकल' हा 'बिन नथिंग' वरून घेतलाय आणि त्यावरून कोणी माझ्या अकलेची मोजमापंही काढायला सरसावतील. पण थांबा. यातला कुठलाही चित्रपट दुसर्‍या चित्रपटावरून ढापलेला नाही आणि तसं माझं म्हणणंही नाही. पण दोन्ही चित्रपटांची हाताळणी, मांडणी, प्रसंग, घटना, फ्रेम्स, पात्रं, संवाद, प्रकाश(अंधार)योजना यात इतकं साम्य आहे की एक चित्रपट बघताना दुसर्‍याची आठवण आल्याशिवाय रहात नाही. दोन्ही चित्रपटांची मध्यवर्ती कल्पना (थीम) साधारण एकसारखीच असली तरीही कथा (स्टोरीलाईन) भिन्न आहे. आणि तरीही पटत नसेल तर देजावू बिजावू फक्त तोंडी लावायला होतं असं समजून सोडून द्या आणि डायरेक्ट पुढच्या ओळीपासून वाचायला सुरुवात करा.

( *** कंट्येन स्पायलर्श *** )

"आय मेड अ बिग मिस्टेक" अशा नायकाच्या एकोळी स्वगताने चित्रपटाला सुरुवात होते आणि अंधुकशा उजेडात एका कारची ट्रंक उघडली जाते आणि ........... !!!

या पहिल्या काही सेकंदांच्या प्रसंगानंतर थेट अयशस्वी लेखक चार्लीच्या घरातला त्याच्या आणि त्याच्या पोलीस अधिकारी असलेल्या बायकोमधला ब्रेकफास्ट टेबलवरचा संवाद दिसतो. पीएचडी असलेल्या चार्लीने आपल्या बुद्धीमत्तेच्या आणि योग्यतेच्या मानाने खुपच कमी दर्जाची असलेली अशी कॉल सेंटरची नवीन नोकरी प्रचंड अनिच्छेने स्वीकारलेली असते आणि आज त्याचा पहिला दिवस असतो. पहिल्याच दिवशी काहीतरी गडबड होऊन चार्लीला नोकरीवरून कमी केलं जातं. पण तिथे त्याची ओळख होते ती गसशी. बोलता बोलता कळतं की गसला त्याच्या लहान मुलीच्या डोळ्यांच्या ऑपरेशनसाठी बरेच पैसे हवे असतात आणि त्यासाठीच तो ही नोकरी करत असतो. एका वर्षाच्या आत पैसे मिळाले नाहीत तर मुलीची दृष्टी जाणार असते. बोलता बोलता हेही कळतं की खून, मारामार्‍या वगैरे काहीही न करता झटपट पैसे मिळवण्यासाठी गसकडे एक योजना आहे. गस ती योजना चार्लीला सांगतो आणि बघता बघता थोड्याशा नाईलाजानेच का होईना चार्ली त्या योजनेत त्याचा साथीदार बनतो. त्याबरोबरच गसची मैत्रीण जोसी हीसुद्धा त्या योजनेत सहभागी होते. योजना अशी असते की कॉलसेंटरमधून मिळालेल्या माहितीच्या आधारे गावातल्या रेव्हरंडला त्याच्या अनैतिक कृत्यांसाठी ब्लॅकमेल करून बक्कळ खंडणी उकळायची. कुठे भेटायचं, कसं पळायचं, कोणी काय करायचं, काय करायचं नाही वगैरे वगैरे सगळं चोख ठरतं. रेव्हरंडला फोन करून झाल्यावर प्लानमध्ये ठरल्याबरहुकुम गस त्या रात्री खंडणी मागायला रेव्हरंडकडे पोचतो. पण तिथे झटापटीत चुकून त्याच्या हातून रेव्हरंडचा खून होतो. काही वेळाने अजून एक मोठी गडबड झाल्याने चार्ली तिथे येऊन धडकतो आणि समोर रेव्हरंडचं प्रेत पडलेलं बघून हादरून जातो. बरीच शोधाशोध करूनही गसचा मागमूसही न आढळल्याने भांबावून जाऊन तो समोरच दिसणार्‍या रेव्हरंडच्या प्रेताची विल्हेवाट लावून टाकतो. तोवर गस पुन्हा प्रकट होतो आणि त्याने रेव्हरंडला ठार मारलेलं नसून चार्लीनेच मारलं आहे असं सांगतो. मेलेला माणूस रेव्हरंड नसतो हे कालांतराने कळतं. त्यातून दुसरा खून, तिसरा खून असं सत्र चालू राहतं. रेव्हरंडची बायको, तिचा बॉयफ्रेंड, लोकल पोलीस ऑफिसर, तज्ज्ञ पोलीस अधिकारी अशा नवीन नवीन पात्रांची दर्शनं होत राहतात. काही पात्र कथेला थोडंसं पुढे सरकवून तर काही जबरा धक्का देऊन चित्रपट वाहता (किंबहुना खळाळता) ठेवतात. एकेक करता करता छोट्या छोट्या घटनांमधून प्रमुख पात्रांची खरी रूपं उलगडायला लागतात. कोणीच सोवळं नसतं हे हळूहळू कळून चुकतं. एक चालीस मधल्या मधुचं खरं रूप समोर येण्याचा प्रसंग असो की यातल्या जोसीचा बुरखा फाटण्याचा प्रसंग असो किंवा 'एक चालीस..' मध्ये सुटतोय सुटतोय असं वाटत असताना निलेशचं पुन्हा नवीन संकटात अडकणं असो की यातल्या चार्लीचं सगळं सुरळीत होतंय हे बघून सुटकेचा निःश्वास टाकत असताना नवीन कटकटीत अडकणं असो अशा अनेक प्रसंगांत 'एक चालीस..'ची आठवण येऊन दोघांच्या मांडणी/हाताळणी यांची तुलना करण्याचा मोह आवरत नाही. (मला तरी आवरला नाही. पिंडे पिंडे मतिर्भिन्नः ;-) ) .. त्यानंतर अनेक धक्के बसत बसत, चिक्कार धावपळी झाल्यावर, काही लोकांचे जीव गेल्यानंतर आणि काहींचे वाचल्यानंतर, अनेक रहस्य उलगडल्यानंतर, अनेक नवीन कोडी निर्माण होऊन ती सुटायची आपण वाट बघत असताना अचानक "आय मेड अ बिग मिस्टेक"च्या स्वगृही आपण परततो. थोडक्यात "आय मेड अ बिग मिस्टेक" हा एक व्हर्च्युअल मध्यंतर आहे. कारण त्यानंतरही धक्क्यांची तीव्रता आणि वारंवारता ही तशीच राहते किंवा कित्येकदा आधीपेक्षा अधिक असते. त्यानंतर चार्लीची बायको, पोलीस अधिकारी, लॉलीपॉप, वायोमिंग विडो, विषारी दारू, अखेरचा सिरीयल किलर (??) अशी वेगवेगळी 'पात्रं' आपापली अस्तित्व अधोरेखित करून जातात.

ज्याप्रमाणे 'एक चालीस..' अचूक आणि निर्दोष नाही त्याप्रमाणे बिंग नथिंगमध्येही सुरुवातीलाच एक मोठ्ठा गोंधळ उर्फ गुफप आहे. चित्रपटाच्या सुरुवातीला जेव्हा चार्ली रेव्हरंडच्या घरात शिरतो त्या प्रसंगाची सुरुवात म्हणजे मोठ्ठ्या गुफपची सुरुवात आहे. पण अर्थात त्यानंतर सुमारे तासभर जो प्रचंड धावपळ, दमछाक, धक्काबाजीच्या(धक्काबुक्की नव्हे) रोलरकोस्टर राईडचा अविस्मरणीय अनुभव आपल्याला मिळतो तो पाहता या गुफपकडे डोळेझाक करायला हरकत नाही. बिग नथिंग हा एक निओन्वार आहे पण तो १००% न्वारपट नाही. त्यातले अनेक प्रसंग, संवाद, पात्रनिवड यांच्यामुळे त्याला एक विनोदी फीलही आलेला आहे. चित्रपटाच्या या प्रकाराचं यथार्थ वर्णन करायचं झाल्यास मतकरी म्हणतात त्याप्रमाणे 'न्वार कॉमेडी' हेच वर्णन अगदी चपखल लागू होतं.

ज्या पैशांसाठी एवढे सगळे गुन्हे घडत असतात ते पैसे अंतिमतः अशा व्यक्तीकडे पोचतात की जिला त्याचं काही सुखदुःख नसतं किंबहुना ते पैसे आहेत ही गोष्टही त्या व्यक्तीच्या गावी नसते. पैशांचा ढीग बाजूला पडलेला असताना तिचं त्याच्याकडे लक्षच नसतं कारण तिला त्याचं महत्व नसतं, महत्व माहित नसतं. हा जो शेवट आहे तो म्हणजे एवढ्या वेळ चाललेली पैसे मिळवण्याची शर्यत, त्यासाठी मागेपुढे न बघता पाडले गेलेले खून, केली गेलेली दुष्कृत्यं या सगळ्याला दिलेली एक सणसणीत चपराक आहे.

जाता जाता, 'बिग नथिंग' आणि 'एक चालीस..' मधला देजावू अजून ठळकपणे अधोरेखित करणारा एक मुद्दा सांगतो. 'बिग नथिंग' प्रदर्शित होण्याची तारीख आहे १ डिसेंबर २००६ आणि 'एक चालीस..' च्या प्रदर्शनाची तारीख आहे १८ मे २००७ (तपशील : आयएमडीबी च्या कृपेने). म्हणजे जेमतेम सहा महिन्यांचा फरक. एखादी घटना सहा महिन्यांनी पुन्हा दिसली तरीही तिला 'देजावू'च्या कक्षेत/व्याख्येत गृहीत धरत असावेत असा माझा आपला एक अंदाज.

आणि तरीही पटत नसेल तर देजावू बिजावू फक्त तोंडी लावायला होतं असं समजून सोडून द्या आणि लगेच 'बिग नथिंग' (आणि (अजून बघितला नसलात तर) त्यानंतर लगेच 'एक चालीस..' ही) बघून टाका. ते देजावू बिजावूचं नंतर बघू.. क्काय??