मतकरींच्या 'न वाचवल्या जाणाऱ्या पण वाचायलाच हव्यात अशा' कथा. जौळ आणि इन्व्हेस्टमेंट!

पुलंना विनोदी लेखक म्हणणं जितकं चुकीचं आहे तितकंच चुकीचं आहे रत्नाकर मतकरींना गूढ कथाकार संबोधणं. मतकरींनी बालसाहित्य/नाट्य विषयात विपुल लेखन तर केलेलं आहेच पण सामाजिक, वैचारिक विषयही त्यांनी कथा, कादंबऱ्या, दीर्घ लेख अशा विविध मार्गांनी सक्षमपणे हाताळले आहेत. गेल्या आठवड्यात मतकरींच्या अशाच दोन सर्वोत्कृष्ट म्हणाव्यात अशा कलाकृती वाचनात आल्या. जौळ आणि इन्व्हेस्टमेंट.

जौळची प्रकटनशैली फार वेगळी आहे. ही एका सर्वसामान्य घरातली कथा आहे. कादंबरीत भरपूर पात्रं आहेत ज्यांची अगदी जेमतेम तोंडओळख करून दिली जाते किंवा अनेकांचा तर एक-दोनदा केवळ निसटता उल्लेख येतो. या एवढ्या पात्रांमधल्या काही निवडक आणि कथेच्या दृष्टीने महत्वाच्या पात्रांच्या दृष्टिकोनात्मक निवेदनातून कथा पुढे सरकत जाते. निवेदक कोण आहे हे सांगितलं जात नाही. पण केवळ पहिल्या किंवा फार तर दुसऱ्या ओळीत हे पात्र कोण आहे ते चटकन लक्षात येतं ही मतकरींच्या लेखनाची खरी जादू आहे. घटनांमधून पात्रांचा परिचय अगदी थोडक्यात करून दिला जात असतानाच पात्रांच्या स्वभावाची ओळख तर वाचकाला होतेच पण त्याचबरोबर कथेची वीणही घट्ट बांधली जाते. आपण अतिशय बांधीव पटकथा वाचतोय असं जाणवत राहतो. जौळ १९८७ साली प्रकाशित झाली आहे हे लक्षात घेता ही निवेदनशैली किती आगळीवेगळी आहे हे जाणवून वाचक पानापानावर थक्क होता जातो. अशी निवेदनशैली शिवाजी सावंतांनी मृत्युंजय मध्ये वापरली होती. परंतु तो विषय पौराणिक आणि त्यातील पात्रांची निवेदनं विशाल आहेत. उलट जौळचा विषय सामाजिक, कौटुंबिक तर आहेच आणि प्रत्येक पात्राची निवेदनं अतिशय लहान अर्थात जेमतेम दीड-दोन पानी आहेत. 

कथा/शेवट माहीत असूनही पुढे काय होणार याची एवढी हुरहूर मला आत्तापर्यंत (कथा माहीत असणाऱ्या) इतर पुस्तकांच्या बाबतीतही कधीच वाटली नव्हती. पुस्तकाच्या मध्यावर शेवटच्या भयंकर घटनेचं बीज रोवलं जाण्याचे अस्फुट उल्लेख यायला लागतात तेव्हा अक्षरशः धडधडायला लागतं आणि प्रचंड वाईटही वाटायला लागतं. हे सगळं अशा विचित्र दिशेने का जातंय? याला थांबवण्याचा प्रयत्न कोणीच का करत नाहीये? प्रत्यक्षात हे असं घडू शकतं? जेमतेम चार महिन्याच्या संसारात एवढे टोकाचे आणि परतीचे दोर कायमस्वरूपी कापण्याचे निर्णय घेण्याएवढी उलथापालथ होऊ शकते? जीवाला कणभरही किंमत नसावी? कशाचा कशाशी ताळमेळच बसत नाही. 

अर्थात वाचकांना कांदबरी वाचताना पडू शकणाऱ्या या आणि अशा असंख्य प्रश्नांची उत्तरं लेखकाने पुस्तकाच्या सुरुवातीला मनोगतात दिली आहेत. या कादंबरी विषयी आपली भूमिका मांडताना मतकरी सुरुवातीलाच म्हणतात की ही कादंबरी एका सत्यघटनेवर आधारित आहे. आणि आवर्जून हा उल्लेख करण्याचं कारण एवढंच की कादंबरी पूर्णतः काल्पनिक असती तर त्यांनी कथेत अनेक बदल केले असते जेणेकरून पात्रांच्या विचित्र वागण्याला एक किमान सुसंगती येऊ शकली असती, त्यांच्या विक्षिप्त प्रतिक्रिया किमान तार्किक वाटल्या असत्या. फार मोठी कारणं नसतानाही काल्पनिक सुखाच्या शोधात माणसं अतिशय असंबद्ध, अतर्क्य वागून फार घातक निर्णय घेतात आणि उलट दुःखाच्या अजून अजून खोल गर्तेत जातात. 

'जौळ' किमान पंचवीसेक वर्षांपूर्वी वाचनालयातून आणून वाचली होती. तेव्हा मतकरींचे सलग १०-१२ कथासंग्रह झपाटल्यागत वाचले होते. त्या प्रवासात मी मतकरींचं वाचलेलं हे तिसरं किंवा चौथं पुस्तक होतं. या कादंबरीतल्या प्रत्येक पात्राची निवेदनाची पद्धत, हळूहळू डोकावत जाणारे विसंवादी सूर वाचताना हादरून गेलो होतो. मुख्य म्हणजे ही कादंबरी डोंबिवलीत घडलेल्या एका शोकांतिकेवर आधारित असल्याने अजूनच कनेक्ट झालो होतो. तेव्हा पुस्तक विकत घेऊन वाचण्याची लायकी, ऐपत, पात्रता नव्हती. जेव्हा ती आली त्याच्या फार आधीच जौळ आऊट ऑफ प्रिंट झाली होती. गेल्या वर्षी ती पुन्हा उपलब्ध झाल्याचं वाचून घ्यायचं नक्की ठरवलं होतंच. या सत्यघटनेवर आणि कादंबरीवर नंतर 'माझं काय चुकलं?' हे नाटक आणि 'माझं घर माझा संसार' हा चित्रपट प्रदर्शित झाला होता. 

अर्थात जौळ यावेळी पुन्हा वाचताना पुनःप्रत्ययाचा आनंद मिळाला असं म्हणू शकणार नाही! उलट जौळ वाचताना वेदना, हतबलता, रिक्तपणा अशा सगळ्या भावनांचा एकत्रित कल्लोळ जाणवत राहतो याच्याशी जौळ वाचलेली कुठलीही व्यक्ती सहमत होईल!

========

रत्नाकर मतकरींच्या इन्व्हेस्टमेंट या कथेवर आधारित त्याच नावाच्या चित्रपटाला २०१२ साली सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचं पारितोषिक देऊन गौरवण्यात आलं होतं. चित्रपट दिग्दर्शनाचा हा मतकरींचा पहिलाच प्रयत्न होता ही विशेष उल्लेखनीय बाब! इन्व्हेस्टमेंट या कथासंग्रहात शीर्षककथेव्यतिरिक्त अन्य सात कथा असून त्या २००० च्या पहिल्या दशकात निरनिराळ्या मासिकांमध्ये प्रकाशित झाल्या होत्या. 

सामाजिक विषयावर बेतलेल्या यातल्या सर्व कथांमध्ये एक सामायिक गडदपणा आढळतो. पैसे, चैन, ऐशोआराम अशा भौतिक सुखांना सर्वस्व मानून नीतिमूल्यांना पायदळी तुडवण्यात नेत्यांपासून ते कारखानदारांपर्यंत आणि पोलिसांपासून ते सामान्य माणसापर्यंत सर्वांची जी एक जीवघेणी स्पर्धा चालू आहे त्यात कोणीही जिंकलं तरी अंतिम हार ही समाजाचीच होणार आहे हे तत्त्व प्रत्येक कथा वाचताना जाणवत राहतं. नाही म्हणायला प्रत्येक कथेत संस्कार, सामाजिक जाणिवा, चांगुलपणा शिल्लक असणारी एखाद-दोन पात्रं आहेत परंतु विरोधी पात्रांच्या भाऊगर्दीत अशा लोकांच्या प्रतिकाराचा काय चोळामोळा होऊन जातो हे वाचून फारसं आश्चर्य वाटत नसलं तरीही नैराश्य मात्र येतंच. 

इन्व्हेस्टमेंट ही कथा मी काही वर्षांपूर्वी पहिल्यांदा वाचली, त्या आधी त्यावर आधारित चित्रपट बघितला होता. तो प्रचंड आवडला होता. कथेतले पालक, विशेषतः आई ही चंगळवाद, श्रीमंतीच्या हव्यासाने पछाडलेली आहे. उच्च मध्यमवर्गीय शैलीचं अतिसुखी जीवन जगात असतानाही तिची 'अजून' ची हाव मिटत नाही आणि त्यापायी संस्कारक्षम वयातल्या मुलावर सुख ओरबाडून घेण्याचे संस्कार केले जातात. आणि विशेष म्हणजे कोणालाही त्याबद्दल काहीही वाटत नाही. कथेचा शेवट आणि त्यातही अखेरचं वाक्य एवढं भयंकर धक्का देणारं आहे की कथा संपल्यावरही दीर्घ काळ वाचक त्या धक्क्याचा अनुभव घेत राहतो. (चित्रपटाचा शेवट किंचित बदललेला आहे). 

नंतरच्या कथेत एक ध्येयमार्गी, सच्छिल पण कणखर लेखक आणि त्याच लेखकाकडून चरित्र लिहून घ्यायचा अट्टहास बाळगणाऱ्या, सर्व प्रकारच्या गैरकृत्यांत गुंतलेल्या एका स्थानिक नेत्याची जुगलबंदी आहे. अखेरीस सन्मार्गाचा विजय होणार असं वाटत असे असेपर्यंत लेखक पुस्तकातलया आदर्श जगातला शेवट बाजूला सारून खऱ्या आयुष्यातला शेवट दाखवून कथा संपवतो आणि वाचकाची अखेरची आशाही मावळते!

पुढच्या कथेत स्वतःच्या बायकोला स्वतःची मालकी वस्तू असल्यागत जपणारा मात्र रस्त्याने जाणाऱ्या प्रत्येक स्त्रीकडे केवळ 'मादी' म्हणून बघणारा एक विकृत इसम, तर त्यानंतरच्या कथेत गैरकृत्य करता करता अचानक सद्सद्विवेकबुद्धी जागृत झालेला बालगुन्हेगार अशी दोन सर्वस्वी विभिन्न व्यक्तिमत्वं वाचकांच्या भेटीस येतात. दोन्ही कथांमध्ये अगदी शेवटच्या क्षणापर्यंत काय होईल याची धाकधूक वाचकांना वाटत राहते. त्यानंतरच्या, 'फॅक्टरी' हे अतिशय सुयोग्य नाव असलेल्या, कथेत मानव हा वाट्टेल त्या पातळीवर उतरून कुठलीही घृणास्पद कृत्यं पापणीही न लववता कशी सहजगत्या करू शकतो ते वाचून अंगावर काटा उभा राहतो. मुलींचा अनाथाश्रम, त्यात चालणारी गैरकृत्यं, स्थानिक नेता, त्याचे कुटुंबीय, सज्जन भासणारे संस्थाचालक इत्यादी सर्वजण ही पापाची फॅक्टरी बिनबोभाटपणे चालवत राहतात आणि या अन्यायी वर्तुळाला छेद देण्याचा प्रयत्न करण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या सज्जन व्यक्तीचं जगणं नकोसं करून टाकलं जातं!

पुढच्या कथांमध्ये शिक्षणक्षेत्र आणि राजकीय क्षेत्र हातात हात घालून चालायला लागली की किती गलिच्छ प्रकार अगदी सहजरित्या ताठ मानेने घडवता येऊ शकतात आणि त्याबद्दल कोणालाच कशी कणभरही खंत-खेद वाटत नाही याबद्दलची हतबल करून टाकणारी वर्णनं आहेत. प्रत्येक वेळी सद्सद्विवेकबुद्धी जागृत असलेला एखादा क्षीण आवाज बंडखोरी करण्याचा प्रयत्न करतो पण तो शिताफीने तिथल्या तिथे दाबून टाकला जातो. जवळपास प्रत्येक कथेत थोड्याफार फरकाने घडणारा हा प्रकार, आवाज दाबून टाकल्या गेलेल्या व्यक्तीचं नरकासम होणारं पुढचं आयुष्य, कुठल्याही प्रकारच्या लाजा न बाळगता बिनबोभाटपणे चालू राहणारं पापी वर्तुळ वाचून वाचून चांगुलपणावरचा विश्वासच उडून गेल्यासारखा होतो. 

जौळ असो की इन्व्हेस्टमेंट, दोन्ही वाचत असताना वाचकाच्या अंतर्मनात एकच विचार वारंवार येत राहतो की हे "व्हायला नकोय! हे असं का होतंय? हे थांबवा कोणीतरी! यांना आवरा कोणीतरी!" पण दुर्दैवाने तसं होत नाही. जे व्हायला नको तेच होतं आणि अखेरीस शेवटच्या पानाशी आल्यावर वाचक निराश होऊन, अपार खिन्नतेने पुस्तक मिटून टाकतो. मतकरींच्या कथा गूढ असतात, विनोदी असतात, सामाजिक असतात पण या दोन पुस्तकांमधल्या कथा (आणि कादंबरी) ही न वाचवल्या जाणाऱ्या प्रकारच्या आहेत.... न वाचवल्या जाणाऱ्या पण वाचायलाच हव्यात अशा. आपल्या उद्यासाठी..!

--हेरंब ओक

ब्रिटनच्या डोळ्यांत इस्लाम 'प्रेमा' चं झणझणीत अंजन घालणारा डग्लस मरे

गेल्या आठवड्यात डग्लस मरे (Douglas Murray) या ब्रिटिश लेखकाचं 'द स्ट्रेंज डेथ ऑफ युरोप' (The Strange Death of Europe) हे पुस्तक वाचायला सुरुवात केली. गेले अनेक महिने वाचायचं म्हणत होतो पण काही ना काही कारणांनी राहून जात होतं. आत्ताही राहूनच गेलं. पण वेगळ्या कारणामुळे. खुद्द डग्लस मरेच्याच दुसऱ्या एका पुस्तकामुळे.  'स्ट्रेंज डेथ ऑफ युरोप' वाचत असताना नेटवर डग्लस मरेच्याच 'इस्लामोफिलिया' (Islamophilia) या विचित्र नावाच्या पुस्तकाने लक्ष वेधून घेतलं. 'इस्लामोफिलिया' चाळत असताना ते एवढं आवडलं की आधी तेच संपवायचं ठरवलं.

जगभरातली डापु मीडिया, तथाकथित ‘Internet Intellectuals’, हॉलिवूड इत्यादींच्या कृपेने आपण 'इस्लामोफोबिया' या शब्दाशी एव्हाना परिचित झालेलो असतो. पण हे इस्लाम बद्दलचं फिलिया हा काय प्रकार आहे हे मला कळेना. फिलिया म्हणजे आवड. पुस्तकप्रेमींसाठी वापरली जाणारी संज्ञा म्हणजे bibliophile, किंवा लहान मुलांची 'आवड' असणाऱ्या आणि त्यांच्याकडे आकर्षित होणाऱ्या प्रौढ लोकांसाठी वापरली जाणारी paedophile ही संज्ञा ही याची काही उदाहरणं.    

'इस्लामोफिलिया' हे अगदी छोटंसं पुस्तक आहे. जेमतेम ७५-८० पानी. त्यात डग्लस मरे आपल्याला आधी इस्लामोफोबिया या शब्दाचा अर्थ थोडक्यात समजावून सांगतो. आधुनिक जगातल्या वैचारिक स्वातंत्र्य, धार्मिक स्वातंत्र्य इत्यादी मूलभूत तत्त्वांना नाकारणारऱ्या सातव्या शतकातल्या इस्लामी (अ)विचारधारेला विरोध करणारे संतुलित विचारांचे लोक म्हणजे इस्लामोफोब ही साधीसोपी जगन्मान्य व्याख्या. आता पुढे जाऊन मरे म्हणतो की तुम्ही आम्ही सर्वच जण इस्लामोफोब आहोत. आपण एखादं 'चुकीचं' (अर्थात इस्लामच्या दृष्टीने चुकीचं) नाटक अर्थात वोल्टायरचं मुहंमद पैगंबरांच्या आयुष्यावर बेतलेलं 'महोमत' (Mahomet) नावाचं नाटक बघितलं किंवा सलमान रश्दीलिखित 'The Satanic Verses' सारखं एखादं 'चुकीचं' पुस्तक वाचलं की आपण लगेचच इस्लामोफोब ठरतो.

इस्लामोफोब हा शब्द युरोपात (किंबहुना जगभरातच) गेल्या काही दशकांत शिवीसारखा वापरला जायला लागलेला आहे. एखाद्यावर 'इस्लामोफोब' असण्याचा आरोप ठेवला गेला की त्याचं सामाजिक जीवन नकोसं करून ठेवलं जातं, त्याला त्याच्या सार्वजनिक जीवनात असंख्य अडचणींना तोंड द्यावं लागतं. त्यामुळेच आपल्यावर इस्लामोफोब हा शिक्का बसू नये यासाठी कुठलाही नागरिक इस्लामविषयी मत व्यक्त करताना अतिशय काळजीपूर्वक आणि सुरक्षित अशी भूमिका घ्यायला लागतो. इस्लाम, त्यातल्या कुप्रथा इत्यादींवर टीका न करता "तो त्यांच्या धर्माचा अंतर्गत मामला आहे" असं म्हणून सोडून द्यायला लागतो. आणि या सगळ्या गोष्टी ब्रिटनमधले सरकारी वकील असोत की न्यायाधीश, कलाकार असोत की पॉपस्टार्स, मंत्री असोत की दस्तुरखुद्द पंतप्रधान, एवढंच कशाला खुद्द ब्रिटिश राजघराणं, प्रिन्स-बीन्स ते अगदी थेट पोप महाशय असल्या सगळ्यांकडून अगदी कसोशीने पालन केल्या जातात, अंगिकारल्या जातात. काहीही झालं तरी आपल्यावर 'इस्लामोफोब' असण्याचा शिक्का बसू नये याचा यातला प्रत्येकजण कसोशीने प्रयत्न करत असतो. आपली छबी कुठूनही, चुकूनही इस्लामोफोब वाटू नये यासाठी ते पराकोटीच्या कसरती करत राहतात!

इंग्लंडमधलं ग्रुमिंग/रेपिंग गँग्जचं कुप्रसिद्ध प्रकरण हा याचाच दुर्दैवी परिपाक आहे. गेल्या २५-३० वर्षांत इंग्लंडमधल्या १०-१५ वर्षं वयोगटातल्या किमान वीस हजार ते पाच/दहा लाख गौरवर्णीय ब्रिटिश मुलींवर ३० ते ६० वयोगटातल्या पाकिस्तानी पुरुषांनी अपहरण, डांबून ठेवणे, हत्या, शारीरिक अत्याचार, बलात्कार, सामूहिक बलात्कार अशा प्रकारचे हजारो गुन्हे केलेले आहेत. निष्पाप मुलींना हेरून, त्यांच्याशी ओळख वाढवून, त्यांच्यावर भेटवस्तूंचा वर्षाव करून, त्यांच्याशी शारीरिक संबंध प्रस्थापित करणे ही पहिली पायरी, त्यानंतर त्या मुलींना त्यांच्या ओळखीच्या अन्य मुली, मैत्रिणी, बहिणी इत्यादींना घेऊन येण्यासाठी भाग पडणे, व्हिडीओ दाखवून ब्लॅकमेल करणे, मादक पदार्थांचा वापर करून त्यांना आपल्या कह्यात घेणे ही दुसरी पायरी आणि त्यानंतर या मुली आपापल्या ओळखीच्या अन्य गटांमध्ये अक्षरशः वाटणे किंवा फिरवणे (अगदी याचप्रकारे इस्लाममध्ये गुलाम स्त्रियांचा व्यापार होत असे, युद्धात सापडलेल्या कैदी स्त्रियांचं वाटप होत असे. ही पद्धत इस्लामच्या सुरुवातीच्या काळापासून ते थेट अगदी अलीकडे आयसिसने यझिदी स्त्रियांना गुलाम बनवण्यापर्यंत वापरण्यात येत होती. नादिया मुरादच्या 'द लास्ट गर्ल' या सत्यकथेत याचे भयावह उल्लेख आहेत.)

या अल्पवयीन मुलींच्या लैंगिक शोषणाच्या प्रकरणांवर ब्रिटनमध्ये अनेक पुस्तकं लिहिली गेली आहेत, अनेक चित्रपट आणि माहितीपट प्रदर्शित करण्यात आले आहेत.

पुस्तकं

Just a Child: Sammy Woodhouse

Broken and Betrayed: Jayne Senior

Pimped : Samantha Owens

Girl for Sale: Lara McDonnell

Three Girls (मिनिसिरीज)

Betrayed Girls (माहितीपट)

त्यानंतर लेखक अमेरिकेतल्या इस्लामोफोबियाविषयीशी भाष्य करतो. त्यात जॉर्ज बुशवर चांगलेच कोरडे ओढलेले आहेत. ९/११ च्या भयंकर हल्ल्यांनंतर काही दिवसांतच तत्कालीन राष्ट्राध्यक्ष असलेल्या बुशने वॉशिंग्टन इथल्या एका इस्लामी केंद्रात कुराणाचं इंग्रजी भाषांतर हे मूळ अरबी कुराणाशी कसं अप्रामाणिक आहे या विषयावर भाषण ठोकलं होतं.

त्यानंतर पुस्तकात बराक ओबामा, हिलरी क्लिंट्न आणि सीआयए डायरेक्टर जॉन ब्रेननच्या इस्लामप्रेमाचे काही प्रसंग नमूद करण्यात आले आहेत. ब्रेनन हा सुरुवातीला अमेरिकन राष्ट्राध्यक्षांच्या दहशतवादविरोधी सल्लागार समितीतील एक सामान्य अधिकारी होता जो काही वर्षांतच सीआयए डायरेक्टरच्या खुर्चीवर जाऊन बसला!

हे लोण हळूहळू अमेरिकन सैन्यदलातही जाऊन पोचल्याचं लेखक नमूद करतो. अफगाणिस्तान युद्धादरम्यान कुराणाचा अपमान केल्याबद्दल एका ज्येष्ठ सेनाधिकाऱ्यावर कारवाई करण्यात आल्याचं एक उदाहरण वाचून वाचक थक्क होऊन जातो! २००९ मध्ये फोर्ट हूड, टेक्सस मधल्या सैन्यतळावर असताना निदाल हसन नावाचा अमेरिकन मेजर आपल्याच सहकाऱ्यांवर बेछूट गोळीबार करून १३ जणांचे जीव घेतो तर ३२ जणांना जायबंदी करतो. मात्र याला दहशतवादी कृत्य (Act of terrorism) न मानता कार्यालयीन हिंसा (workplace violence) चं गोंडस नाव देऊन त्या अतिरेकी मेजरला वाचवलं जातं.

अशा अनेकानेक विषण्ण करून सोडणाऱ्या धक्कादायक अशा प्रसंगांनी हे पुस्तक भरलेलं आहे. पण या सगळ्यात मला सर्वात धोकादायक वाटलेली गोष्ट म्हणजे लेखकाने दिलेल्या ब्रिटनमधल्या एका विज्ञान प्रदर्शनाचं उदाहरण. दावत या शब्दाचा अर्थ आपल्याला बॉलि'वीड'वाले सांगतात तसा मेजवानी असा मुळीच नसून, इस्लामच्या भाषेत दावत म्हणजे धर्मपरिवर्तन अर्थात काफरांना इस्लाममध्ये येण्यासाठी करण्यात आलेलं आवाहन/आमंत्रण असं आहे. या दावतचं एक धक्कादायक उदाहरण लेखक आपल्यासमोर उलगडून दाखवतो तेव्हा आश्चर्याचा दुःखद धक्का बसण्यापलीकडे आपल्या हातात काहीही राहत नाही!

२००६ सालापासून ब्रिटनमध्ये एका विज्ञानविषयक फिरत्या प्रदर्शनाचं आयोजन करण्यात यायला लागलं. या विज्ञान प्रदर्शनाची सुरुवात (इस्लामबहुल अशा) मँचेस्टर मधून करण्यात आली. Foundation for Science, Technology and Civilisation या संस्थेच्या माध्यमातून 'समृद्ध मुस्लिम वारशा' संदर्भात जनजागृती करण्यासाठी या प्रदर्शनाची योजना करण्यात आल्याचं सांगितलं गेलं. मुस्लिम जगताने आधुनिक जगाला विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विषयांसंदर्भात दिलेल्या देणगीची कल्पना आजच्या पिढीला यावी हा या प्रदर्शनाचा उद्देश होता. या प्रदर्शनाचं नाव होतं '1001 islamic inventions' अर्थात '१००१ इस्लामी शोध'. या प्रदर्शनाचं आयोजन अतिशय भव्यदिव्य स्वरूपात करण्यात आलं होतं. या प्रदर्शनासाठी ब्रिटीश आमदार, खासदार, मंत्री यांसारख्या मान्यवरांना तर आवर्जून आमंत्रणं देण्यात आली होतीच पण त्याचबरोबर न्यू यॉर्कमधील युनायटेड नेशन्सचे प्रतिनिधी, ब्रसेल्समधलं युरोपीय पार्लमेंटचे सभासद अशा जगभरातल्या अनेकानेक प्रबळ लोकांनाही निमंत्रित करण्यात आलं होतं. त्यानंतर बेन किंग्जले या भारतीय वंशाच्या ब्रिटिश कलाकाराला घेऊन या प्रदर्शनावर एक लघुपट बनवून त्याचे जागतिक दौरे आयोजित करण्यात आले. इस्तंबूल, न्यूयॉर्क, लॉस अँजल्स इत्यादी ठिकाणी हे प्रदर्शन बघायला लाखोंच्या संख्येने गर्दी लोटली. ज्यात अर्थातच शाळकरी विद्यार्थी-विद्यार्थिनींचा भरणा अधिक होता.

प्रदर्शनात इस्लामने जगावर केलेल्या उपकारांची यादीच्या यादी होती. घड्याळ, कॅमेरा, संगीत, स्वच्छता, भोजन, अन्नपदार्थ, फॅशन किंबहुना अगदी रुबिक'स क्यूबचा शोधसुद्धा इस्लामनेच लावला आहे असे दावे केले गेले. कला, बीजगणित, भूमिती, लेखनकला, शेती, वैद्यकशास्त्रातले सारे शोध, सारं ज्ञान एवढंच नव्हे तर धरणं, पवनचक्क्या, व्यापारउद्यम, कापडचोपड, कागदनिर्मितीची कला, कुंभारकाम, काचनिर्मितीची कला, दागिने, चलन (currency) हे सारं सारं जगाला इस्लाममुळे मिळालं असंही ठामपणे सांगितलं गेलं. अगदी विमानाचा शोधदेखील नवव्या शतकात अब्बास इब्न फिरनास या मुस्लिम माणसाने लावला असं ठासून सांगितलं गेलं.

मी वर म्हंटल्याप्रमाणे हे पुस्तक अशा चमत्कारिक आणि धक्कादायक गोष्टींनी भरलेलं आहे. मात्र हे 1001 islamic inventions प्रकरण मला सर्वाधिक गंभीर वाटलं. या प्रदर्शनांना हजारो, लाखो शाळकरी विद्यार्थी विद्यार्थिनी भेट देतात आणि आपण वापरतो ती प्रत्येक जीवनावश्यक वस्तू, प्रत्येक वैद्यकीय, स्थापत्यविषयक, विज्ञानविषयक शोध हा इस्लामनेच लावला आहे हे असत्य त्यांच्या कोवळ्या मनावर नकळतपणेच पण अगदी ठामपणे सत्य म्हणून बिंबवलं जातं. त्यांच्या मनात आपोआपच इस्लामबद्दल आदर निर्माण होतो, हळूहळू तो वाढत जातो आणि आपसूकपणेच ते इस्लामकडे आकृष्ट होतात. सुरुवातीच्या काळात तलवारीच्या बळावर आणि काही शतकांनी ती पद्धत कालबाह्य व्हायला लागल्यानंतर आधुनिक विश्वात लव जिहाद, लँड जिहाद, अनेक अपत्यं जन्माला घालून आपली संख्या वाढवण्याच्या अनेक प्रयत्नांपैकी हा सर्वात नवीन आणि अत्यंत आकर्षक आणि रक्तविहीन धर्मप्रसाराचा असा हा 'कॅच-देम-यंग जिहाद' म्हणावा लागेल.

डग्लस मरेच्या 'इस्लामोफिलिया' या पुस्तकाला मेलनी फिलिप्स या अतिशय अभ्यासू ब्रिटिश पत्रकाराची प्रस्तावना लाभली आहे. त्यानिमित्ताने मेलनी फिलिप्सच्या लंडनिस्तान (Londonistan: How Britain is creating a Terror State within) या पुस्तकाचा परिचय झाला आणि ते पुस्तक आपोआपच २०२५ च्या वाचायच्या यादीत समाविष्ट झालं.

दरम्यान ब्रिटनमधल्या पाकिस्तानी ग्रुमिंग गँग्ज आणि त्याबाबतीतली सरकारी पातळीवरची निष्क्रियता, ब्रिटनचे अनेक तत्कालीन मंत्री त्याचप्रमाणे ग्रुमिंग गँग्जच्या खटल्यादरम्यान प्रमुख सरकारी वकील असणारा आणि त्यावेळी ज्याने हे प्रकरण जाणूनबुजून दाबून टाकलं असा आणि आत्ता चक्क ब्रिटनचा पंतप्रधान असणारा नीचतम इसम कीअर स्टार्मर अशा सर्वांवर सध्या इलॉन मस्क आपल्या X या प्लॅटफॉर्मवरून टीकेची झोड उठवत आहे. (X अर्थात पूर्वाश्रमीचं ट्विटर वोक लोकांच्या कचाट्यातून बाहेर पडल्याचा परिणाम). या संदर्भातच आज युट्युबवर 'इस्लामोफिलिया' च्या डग्लस मरेचा एक पॉडकास्ट समोर आला.

 

त्यात डग्लस मरेने इस्लामचा युरोपमधला प्रसार, ग्रुमिंग गँग्ज, या सगळ्याविरुद्ध लढणारा टॉमी रॉबिन्सन इत्यादींविषयी भाष्य केलं आहे. डग्लस मरेच्या भाषणात दोन मुद्दे मला विशेष महत्वाचे वाटले.

१. पहिला मुद्दा म्हणजे डग्लस मरेने ऑक्सफर्डशर मधल्या अत्याचारी पाकिस्तानी टोळ्यांच्या तावडीतून महत्प्रयासाने सुटून आलेल्या एका अल्पवयीन मुलीवर गुदरलेल्या भयावह प्रसंगाचं वर्णन केलं आहे (१४:०० ते १७:००). ऑक्सफर्डशर मधल्या एका अनाथाश्रमातली मुलगी दुर्दैवाने या पाकिस्तानी टोळ्यांच्या तावडीत सापडली. त्या लोकांनी तिला जबरदस्तीने अंमली पदार्थांचं सेवन करायला लावून, अनेक दिवस तिच्यावर सामूहिक अत्याचार केले. एक दिवस सुदैवाने ती त्यांच्या तावडीतून निसटली आणि कशीबशी कॅब पकडून तिच्या अनाथाश्रमात आली. पण अर्थातच तिच्याकडे कॅबच्या भाड्याचे पैसे नव्हते. तिने अनाथाश्रमाच्या स्त्री(!!!!) अधिकाऱ्याला भाड्याचे पैसे भरण्याची विनंती केली असता तिने ती विनंती सरळसरळ नाकारली. दरम्यान पाकिस्तानी टोळ्या तिला शोधत शोधत त्या अनाथाश्रमापर्यंत येऊन पोचल्या. आपल्या सावजाला तिथे पाहताच त्यांनी तिला तिथून पुन्हा उचललं आणि त्यांच्या अड्ड्यावर घेऊन गेले आणि तिच्या दुर्दैवाचे दशावतार पुढची कित्येक वर्षं असेच चालू राहिले. काही वर्षांनी या पाकिस्तानी टोळ्यांविरुद्ध खटला उभा राहून या घटनेचा उलगडा झाला असता अनाथाश्रमाच्या त्या असंवेदनशील, बेजबाबदार आणि अकार्यक्षम स्त्री अधिकाऱ्यामुळे त्या मुलीच्या आयुष्याचं वाटोळं झाल्याचं लक्षात आलं. त्यानंतर त्या स्त्रीने निगरगट्टपणे फक्त दोन ओळीत दिलगिरी व्यक्त करून प्रकरण संपवून टाकलं!

२. दुसरा मुद्दा वेगळ्या प्रकारे महत्वाचा आहे. ब्रिटिश लोकांनी जेव्हा जगभरातल्या देशांना अंकित करत आपल्या वसाहती त्या त्या ठिकाणी स्थापन करायला सुरुवात केली त्यावेळी तिथल्या तथाकथित मागासलेल्या लोकांच्या अंधःकारमय जीवनात आशेचे किरण फुलवण्याची, त्यांचं जीवन सुखकर करण्याची जबाबदारी (White Man's burden) येशूने आपल्या सक्षम खांद्यांवर सोपवली असल्याच्या भ्रमात ते वावरत असत. थोडक्यात ब्रिटिशांच्या आगमनापूर्वी त्या देशांची संस्कृती, व्यवहार, आचारविचार, देव, धर्म हे सगळं हीन प्रतीचं, अज्ञानमय, अंधःकारमय होतं असा स्थानिक जनतेचा समज करून देण्याचा त्यांचा प्रयत्न असे. (अर्थात इस्लामच्या मतेदेखील मुहंमद पैगंबराला प्रेषितत्त्व प्राप्त होण्यापूर्वीच काळ हा अंधःकारमय काळच समजला जातो). या पॉडकास्टमध्ये एका प्रश्नाला उत्तर देताना (२३:०० पासून पुढे) डग्लस मरे दुर्दैवाने हेच सत्य सांगतो, मात्र यावेळी wokism च्या कृपेने ही परिस्थिती दस्तुरखुद्द ब्रिटनवर ओढवलेली आहे. गेली कित्येक वर्षं मीडियाच्या माध्यमातून ब्रिटनच्या नवीन पिढीसमोर ब्रिटनचा भूतकाळ अत्यंत मानहानीकारक रूपात मांडला जात आहे. म्हंटलं तर हा काव्यगत न्याय झाला मात्र त्याच वेळी इस्लामच्या पोलादी पंज्यात एका माजी महासत्तेची मानगूट पकडली जात असून, वेळीच जागृत न झाल्यास हा इस्लामरुपी दैत्य जगभरातल्या अन्य देशांना भक्ष्य करण्यात कुचराई करणार नाही या भीषण सत्याची सत्याची जाणीवही होते.

अर्थात जगाला कह्यात घेऊन संपूर्ण जग इस्लामी करून टाकण्याची इस्लामची विखारी मानसिकता ही जगभरातल्या woke नेत्यांच्या दृष्टीस पडत नसली तरी स्वतः इस्लामने मात्र आपल्या या विषारी लालसेचा छातीठोकपणे आणि निर्भयपणे वारंवार पुनरुच्चार केला आहे. इस्लामची असहिष्णुता, फक्त अर्थात इस्लामची एकच देव, एकच प्रेषित मानण्याची आणि त्यामुळे इतर धर्म, पंथ, भाषा, देव, श्रद्धा यांना नाकारून टाकण्याची जहरी मानसिकता एव्हाना जगाला परिचित झालेली आहेच. यावर भरपूर लिहिलं, वाचलं, बोललं गेलेलं आहे. कशाचाही काहीही उपयोग होत नाही हेही एव्हाना आपल्याला माहित झालेलं आहे. पण तरीही कधीतरी कुठेतरी एखादं पुस्तक वाचलं जातं, एखादा व्हिडीओ, पॉडकास्ट वगैरे बघितला जातो, त्यातलं इस्लामचं जहरी सत्य पुन्हा एकदा सामोरं येऊन प्रचंड हतबलता येते आणि ती अशी कीबोर्ड बडवून व्यक्त केली जाते. अथात या व्यतिरिक्त आपल्या हातात आहे तरी काय म्हणा!

-हेरंब ओक 

 https://youtu.be/fDh85cohwms

२०२४ मधील वाचनयात्रा

 १. माझं नाव भैरप्पा : एस एल भैरप्पा (अनुवाद - उमा कुलकर्णी)

२. जगाला पोखरणारी डावी वाळवी : अभिजित जोग

३. कायदे आझम : आनंद हर्डीकर

४. 'इंका'ची देवदरी - गूढ इंका संस्कृती आणि माचूपिच्चू : डॉ संदीप श्रोत्री

५. डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांच्या दृष्टीतून इस्लाम : संकलक - भरत आमदापुरे

६. हे राम - गांधी हत्याकांडाचा प्रामाणिक धांडोळा : प्रखर श्रीवास्तव (अनुवाद : डॉ सच्चिदानंद शेवडे)

७. एकात्मतेचे शिल्पकार (मुसलमान मराठी संतकवी) : रा. चिं. ढेरे

८.  महाभारताचे अनावरण : अमी गणात्रा (अनुवाद - दीपाली पाटवदकर) 

९. भिंतीआडचा चीन : श्रीराम कुंटे

१०. गार्गी अजून जिवंत आहे : मंगला आठलेकर

११. स्तोत्र मंत्रांचे विज्ञान : स्वामी सवितानंद

१२. विटाळ : दया पवार

१३. शोकोल ग्रिहो हारालो जार : तसलिमा नासरिन (अनुवाद - मंजिरी धामणकर)

१४. विघ्नविराम : श्री अय्यर (अनुवाद - दीपक करंजीकर)

१५. लॉर्ड्स ऑफ द डेक्कन : अनिरुद्ध कनिसेट्टी (अनुवाद : मीना शेटे-संभू)

१६. हिंदू दहशतवाद नावाचे थोतांड : आर. व्ही. एस. मणी (अनुवाद - अरुण करमरकर)

१७. डॅम इट आणि बरंच काही : महेश कोठारे

१८. मी बहुरूपी : अशोक सराफ (शब्दांकन - मीना कर्णिक)

१९. माझ्या नवऱ्याच्या बायका : सुनंदा राजा गोसावी

२०. फ्री फॉल : गणेश मतकरी

२१. महाराष्ट्राची शोकांतिका : अरुण सारथी

२२. गर्द : अनिल अवचट

२३. तू धैर्याची अससी मूर्ति : अपर्णा चोथे

२४. बिटर चॉकलेट : पिंकी विराणी (अनुवाद - मीना कर्णिक)

२५. सोमाली माम द रोड ऑफ लॉस्ट इनोसन्स : सोमाली माम (अनुवाद - भारती पांडे)

२६. द स्काय इज फॉलिंग : सिडने शेल्डन (अनुवाद - बाळ कर्वे)

२७. व्हर्चुअल रिअ‍ॅलिटी : डॉ बाळ फोंडके

२८. डेंजरस माईन्ड्स : एस हुसेन झैदी आणि ब्रिजेश सिंग (अनुवाद - अमृता दुर्वे)

२९. हेडली आणि मी : एस हुसेन झैदी आणि राहुल भट (अनुवाद - अभय सदावर्ते)

३०. पायरोज् अर्ली केसेस : अगाथा ख्रिस्ती (अनुवाद : मधुकर तोरडमल)

सेतुमाधवराव पगडी

३१. नियतीच्या विळख्यात औरंगजेब

३२. मोगल मराठा संघर्ष

शेषराव मोरे

३३. मुस्लिम मनाचा शोध

३४. चार आदर्श खलिफा

३५. अप्रिय पण

३६. विचारकलह

३७. १८५७ चा जिहाद

वपु

३८. पार्टनर

३९. वलय

४०. भुलभुलैय्या

जयवंत दळवी

४१. सुखदु:खाच्या रेषा

४२. सरमिसळ

जयंत नारळीकर

४३. अभयारण्य

४४. प्रेषित

४५. वामन परत न आला

४६. अंतराळातील स्फोट

वि. स. खांडेकर

४७. ययाति

४८. सुखाचा शोध

सुधा मूर्ती

४९. डॉलर बहू : अनुवाद - उमा कुलकर्णी

५०. बकुळा : अनुवाद -  लीना सोहोनी

५१. परीघ : अनुवाद - उमा कुलकर्णी

५२. अस्तित्व : अनुवाद - प्रा. ए. आर. यार्दी

अतुल कहाते

५३. उत्तर कोरिया - जगाला पडलेले एक कोडे!

५४. वॉरन बफे

५५. 'च' ची भाषा

५६. अंतराळ स्पर्धा

५७. नेल्सन मंडेला

५८. फिडेल कॅस्ट्रो

रुपाली भुसारी

५९. आत्मघातकी दहशतवाद

६०. दहशतवादाच्या विरोधात इस्रायल

जितेंद्र दिक्षित 

६१. मुंबई आफ्टर अयोध्या - एक बदलते शहर : अनुवाद - वर्षा वेलणकर

६२. ३५ दिवस - २०१९ ने दिली महाराष्ट्राच्या राजकारणाला कलाटणी : अनुवाद - पराग पोतदार

English

६३. Safe Enough : Lee Child

६४. Framed: Astonishing True Stories of Wrongful Convictions : John Grisham and Jim McCloskey

६५. Goat Days - Benyamin

६६. Ticket to Syria: A Story About the ISIS in Maldives - Shirish Thorat

६७. Reversion : O Shruti

Robert Spencer

६८. The Truth About Muhammad: Founder of the World's Most Intolerant Religion

६९. Did Muhammad Exist?: An Inquiry into Islam’s Obscure Origins

Michael Connelly

७०. Resurrection Walk (Lincoln Lawyer series)

७१. Blood Work (Terry McCaleb series)

७२. A Darkness More Than Night (Terry McCaleb / Harry Bosch series)

७३. The Narrows (Harry Bosch series)

७४. The Poet (Jack McEvoy series)

७५. Scarecrow (Jack McEvoy series)

७६. Fair Warning (Jack McEvoy series)

७७. The Crossing (Harry Bosch/Lincoln Lawyer series)

७८. Concrete Blonde (Harry Bosch series)

Vashi Sharma

७९. The Naked mughals

८०. Indian muslims

८१. Islam means peace, But

८२. Every muslim is not a terrorist

Henning Mankell (Kurt Wallander series)

८३. Faceless Killers

८४. Dogs of Riga

८५. Gone Girl : Gillian Flynn

८६. The Vault of Vishnu : Ashwin Sanghi

८७. Memory Man : David Baldacci

--हेरंब ओक